ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ
- ημερομηνιαΣάββατο 16 Μαρτίου 2019
- Κατηγοριες
Τα παιδάκια της Σεμέλης φόρεσαν τα στεφάνια με τα λουλούδια στα κεφαλάκια τους και υποδέχτηκαν την Άνοιξη με το τραγούδι της χελιδόνας. Επισκέφτηκαν καταστήματα της περιοχής, χάρισαν Μάρτηδες και φύλλα κισσού στους οικοδεσπότες και εκείνοι τους αντάμειψαν με λιχουδιές αντί για αυγά όπως γινόταν τα παλιά τα χρόνια. Το έθιμο ζωντανεύει ακόμη σε πολλά μέρη της Ελλάδας έστω και με τη μορφή αναβίωσης σε κάποια από αυτά. Αν και πολλοί θα έσπευδαν να αποδοκιμάσουν τέτοιες πρωτοβουλίες χαρακτηρίζοντάς τις ως φολκλορισμό, η αλήθεια παραμένει πως ο ενθουσιασμός με τον οποίο συμμετέχουν τα παιδιά στους αγερμούς της Άνοιξης καταδεικνύει πως παρ’ όλο που έχουν εκλείψει τα πρακτικά – οικονομικά κίνητρα του παρελθόντος (ποιό παιδί σήμερα στερείται τα γλυκά ή χρειάζεται ένα αυγό για να το ανταλλάξει με ένα τετράδιο στο παντοπωλείο του χωριού;) τα στοιχεία της παράδοσης αντέχουν ακόμα όσο υπάρχουν παιδιά.
Στην παραδοσιακή, αγροτική κοινωνία η Άνοιξη συμβόλιζε την αναγέννηση, το ξαναζωντάνεμα της γης, την αρχή του νέου κύκλου της ζωής και ως τέτοια της άξιζε η ανάλογη υποδοχή. Την 1η λοιπόν του Μάρτη τα παιδιά έβγαιναν στους δρόμους για τον αγερμό της Χελιδόνας. Ο Μάρτης θεωρούταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και τα «Χελιδονίσματα» συνέχισαν να γίνονται το Μάρτη ακόμα και μετά την καθιέρωση του Ιανουαρίου ως αρχή της χρονιάς. Οι «χελιδονιστές» που περιέρχονταν τα σπίτια και έψαλλαν τα κάλαντα της Άνοιξης ήταν κυρίως παιδιά. Ο πρώτος από την ομάδα των καλαντιστών κρατούσε ένα σφαιρικό στεφάνι από λουλούδια πάνω στο οποίο γύριζε ένα ομοίωμα χελιδονιού. Τα παιδιά γέμιζαν ένα καλάθι με φύλλα κισσού και αφού τραγουδούσαν τα κάλαντα σε κάθε νοικοκυρά, εκείνη έπαιρνε λίγα φύλλα κισσού από το καλάθι και τα τοποθετούσε στο κοτέτσι για να γεννούν πολλά αυγά οι κότες της. Είναι γνωστό πως ο σκουροπράσινος κισσός είναι σύμβολο της αμάραντης βλάστησης. Οι νοικοκυρές έδιναν στα παιδιά γλυκά ή αυγά και σπάνια χρήματα.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και επιβιώνει ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη της Ελλάδας όπως Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη και Δωδεκάνησα. Η χελιδόνα, ξεκινώντας από την ειδωλολατρική Ελλάδα, πέταξε στο Βυζάντιο και συνεχίζοντας το ταξίδι της έφτασε μέχρι τις μέρες μας και κελαηδά ακόμα.
Οι ρίζες του εθίμου είναι σύμφωνα με λαογραφικές έρευνες πανάρχαιες. Ο Αθήναιος (2ος αι. μ.χ.) αναφέρεται στο αρχαίο χελιδόνισμα και παραθέτει τους ακόλουθους στίχους που ψάλλονταν στη Ρόδο.
«Ήλθ΄ήλθε χελιδών,
καλάς ώρας άγουσα,
καλούς ενιαυτούς,
επί γαστέρι λευκά
κηπί (και επί) νώτα μέλαινα»
Είναι προφανής η αντιστοιχία στο : «Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, ήρθε κι άλλη μελιδόνα…» και στο γνωστό : «από κάτω σαν μπαμπάκι κι από πάνω σαν τηγάνι…» των παιδιών της νεότερης Ελλάδας.
Σήμερα στη Ρόδο τα χελιδονίσματα λένε :
«΄Ηρθε, ήρθε χελιδόνα,
φέρνοντας καλοκαιριά
και καλή χρονιά,
στην κοιλιά της άσπρη
και στη ράχη μαύρη»
Το 1930, ο Samuel Baud-Bovy, ένας από τους πιο σημαντικούς ερευνητές της ελληνικής δημοτικής μουσικής, ηχογράφησε τη μελωδία από τα Ροδίτικα χελιδονίσματα η οποία προσαρμόζεται τέλεια στο αρχαίο χελιδόνισμα. Επίσης στον λεξικογράφο Ησύχιο οι «χελιδονισταί» αναφέρονται ως «οι τη χελιδόνι αγείροντες».
Για τα χελιδονίσματα στο Βυζάντιο έχουμε τη μαρτυρία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου που αναφέρει τους «χελιδόνας εν ώρα χειμώνος περιφέροντας». Στον Ιππόδρομο, πριν αρχίσουν οι ανοιξιάτικοι ιππικοί αγώνες, οι φατρίες (Βένετοι και Πράσινοι) έλεγαν το ακόλουθο «ευχετήριο άσμα» :
«Ιδέ το έαρ το γλυκύ
πάλιν επανατέλλει,
φέρον υγείαν και χαράν
και την ευημερίαν»
το οποίο έχει ηλικία πάνω από 11 αιώνες.
Μόλις μπει ο Μάρτης, αν και γνωστός ως «γδάρτης και παλουκοκαύτης» οι κοπέλες έπαιρναν τα μέτρα τους να μην τις κάψει ο ήλιος φορώντας μια κλωστή από λευκό και κόκκινο νήμα στον καρπό του χεριού τους γιατί όπως λέει κι ο λαός «όπ’ έχει κόρην ακριβή τον Μάρτη ο ήλιος μην τη δη». Σήμερα «Μάρτη» φοράνε πια κυρίως τα μικρά παιδιά. Από την άλλη πίστευαν πως το παιδί που γεννιέται Μάρτη είναι ευτυχισμένο.
